Gezond op reis

In dit artikel vind je nuttige informatie en tips over gezond op reis gaan. Helemaal nu corona ons in de greep heeft speelt gezondheid een nog grotere rol bij het reizen. Gezondheidsrisico's zijn op reis vaak groter dan thuis. Juist op reis kunnen mensen, naast corona, ziek worden als gevolg van het eten, afwijkende hygiënische omstandigheden, het klimaat, de aanwezigheid van ziekte overdragende insecten en risicovol gedrag. Zorg daarom dat je de nodige voorbereidingen treft en een aantal basismedicijnen bij je hebt. De verwachting is dat vaccinatie tegen corona een belangrijke voorwaarde gaat worden om weer te kunnen reizen. Maar zorg ook voor een goede reisverzekering: de kosten van medische verzorging, ziekenhuisopname of repatriëring kunnen enorm oplopen. Vaak dekt je eigen ziektekostenverzekering deze kosten maar beperkt. 

Steeds meer mensen gaan naar exotische bestemmingen, met alle risico's op gezondheidsproblemen van dien. Hoe zorg je er dus voor dat je gezond op reis gaat? Tot op zekere hoogte kan de reiziger zich hier namelijk wel tegen wapenen. Hierbij moet worden gedacht aan algemene voorzorgsmaatregelen evenals vaccinaties tegen specifieke (tropische) ziekten, zoals corana en gele koorts.

Het risico om op reis gezondheidsproblemen op te lopen is onder andere afhankelijk van de bestemming, de manier van reizen, de verblijfsomstandigheden en de duur van de reis. Daarnaast zijn van invloed: de reiservaring, de leeftijd, de gezondheidstoestand van de reiziger en de kwaliteit en de bereikbaarheid van de medische voorzieningen ter plaatse. Iemand die een wereldreis maakt door Azie en Zuid Amerika loopt natuurlijk een groter risico dan iemand die alleen Australie aandoet. Een avontuurlijke reis van twee maanden met overnachtingen bij de lokale bevolking op de Filipijnen zal behoorlijk meer risico opleveren dan een kort verblijf in een 5-sterrenhotel op Bali. Eén op de twee reizigers ondervindt een of ander medisch probleem wanneer hij enkele weken onderweg is in een tropisch land. Check daarom altijd vooraf het reisadvies van het ministerie van buitelandse zaken.

Naast corona hebben de problemen met de gezondheid op reis vaak te maken met infectieziekten die via voedsel en drinkwater worden overgedragen, zoals reizigersdiarree. Hepatitis A, buiktyfus en kinderverlamming kunnen door vaccinatie worden voorkomen. Cholera is uiterst zeldzaam bij reizigers. Luchtweginfecties, wondinfecties en seksueel overdraagbare aandoeningen nemen ook een belangrijke plaats in. Andere infecties worden overgebracht door insecten en andere geleedpotigen, zoals malaria, dengue en Chikungunya (vormen van knokkelkoorts), gele koorts, Japanse encefalitis, Afrikaanse tekenkoorts en Europese tekenencefalitis, slaapziekte en de ziekte van Chagas.

Psychiatrische en psychologische problemen (aanpassingsproblemen en cultuurshock, angstaanvallen, reverse culture shock na langdurige verblijven) mogen ook niet uit het oog verloren worden.

Gemiddeld overlijdt één op de honderdduizend reizigers die een maand onderweg zijn in de tropen. Verkeersongevallen en verdrinking blijven de gevaarlijkste bedreigingen voor een tropenreiziger, want 50% van alle sterfgevallen worden hierdoor veroorzaakt. Slechts 1% van de sterfgevallen is een gevolg van een infectie, de overige 49% is te wijten aan overlijden door vooraf bestaande hart- en vaataandoeningen of kwaadaardige gezwellen.

Tegenwoordig zijn het niet alleen gezonde jonge mensen die op reis gaan. Ook ouderen, zwangere vrouwen, kleine kinderen en personen met zeer uiteenlopende gezondheidsproblemen maken verre reizen. Tot deze laatste groep behoren heel wat personen die zich weliswaar in een stabiele toestand bevinden, maar bij wie de afweer van bepaalde infecties verminderd is door bepaalde aandoeningen, of vaker nog, door inname van afweeronderdrukkende geneesmiddelen. Factoren zoals zwangerschap, borstvoeding, allergieën, depressie of epilepsie kunnen bijkomende problemen geven omdat preventieve malariamedicijnen of bepaalde vaccintaties bij deze groepen bezwaarlijk kunnen zijn.

Het is uitermate belangrijk dat deze risicogroepen zich goed en ruimschoots van te voren laten adviseren, enerzijds bij de eigen huisarts en anderzijds in een gespecialiseerd reisadviescentrum. In een aantal gevallen kan het zijn dat de reisplannen moeten worden aangepast of zelfs een andere bestemming moet worden gekozen. In ieder geval zorg er voor dat je gezond op reis gaat en gezond blijft.

Reisapotheek
Zeker bij verre reizen of als je een wereldreis gaat maken is het belangrijk om een eigen "reisapotheek" mee te nemen. Dit kan het volgende bevatten:

• pijn- en koortswerende middelen
• middelen tegen diarree
• maagklachten en verstopping
• ORS (om zouten en mineralen aan te vullen bij diarree of heftig braken)
• koortsthermometer
• verbandtrommel (met onder meer wondontsmettingsmiddel, schaar, steriele compressen, pincet, snelverband en steriele hulpmaterialen (naalden, spuiten, gummi-handschoenen, condooms etc.)).
• insectenafweermiddel
• crème tegen insectenbeten, allergie en zonnebrand

Meer reisapotheek

Ebola
Ebola is een zeer gevaarlijke infectieziekte, welke gepaard gaat met hoge koorts en bloedingen in het lichaam. Deze ziekte veroorzaakt(e) veel ellende in West Afrika en dan met name in Guinee, Liberia en Sierra Leone. In de rest van de wereld was er grote angst dat deze ziekte overslaat naar andere landen. Dagelijks waren er berichten in het nieuws dat er iemand is opgenomen met de symptomen van Ebola. Gelukkig lijkt de ziekte inmiddels redelijk onder controle te zijn, maar toch is het oppassen als je in deze landen gaat reizen.

Ebola is in principe alleen besmettelijk via direct lichamelijk contact met een patiënt of door het slachten en opeten van een ziek dier. Helaas worden, ondanks de vele voorzorgsmaatregelen, ook veel verpleegkundigen ziek na behandeling van Ebola patienten. Eenmaal besmet is er een grote kans op overlijden. In Afrika overlijdt meer dan de helft van de patiënten. Het is onbekend of dit beïnvloed wordt door minder goede medische voorzieningen. Er is recent een vaccin tegen ebola beschikbaar gekomen, maar niet zeker is of dit altijd werkt. Daarnaast kunnen bij patienten die genezen zijn nog lange tijd complicaties in de gezondheid optreden.

Inentingen
Bij avontuurlijke reizen in het algemeen en reizen naar Oosteuropese en (sub)tropische landen in het bijzonder is het aan te bevelen dat u zich laat inenten ter voorkoming van diverse infectieziekten als difterie, tetanus, polio, hepatitis A, buiktyfus, gele koorts en corona (COVID-19). Van deze laatste zal inenting of vooraf getest zijn (vermoedelijk) verplicht worden om een land in te mogen reizen. Sommige inentingen moeten worden herhaald. Een aantal landen buiten de Europese Unie laat toeristen alleen toe als zij tegen bepaalde tropische ziekten zijn ingeënt. Je kunt dat bewijzen met het internationaal erkende bewijs van inenting ('gele boekje'). Informeer minstens zes weken voor je vertrek naar de benodigde vaccinaties. Dit kun je het beste doen bij een vaccinatiecentrum, de GGD of huisarts. Op LCR vindt je per land de geadviseerde en verplichte vaccinaties.

Medicijnen voor eigen gebruik
Als je regelmatig medicijnen gebruikt, vraag dan jouw apotheker om een zogenaamd geneesmiddelenpaspoort, waarin de namen van jouw medicijnen staan vermeld. Het kan van nut zijn wanneer je in het buitenland nieuwe medicijnen nodig hebt (zie ook de hoofdstukken "Reisdocumenten" onder "Geneesmiddelenpaspoort" en "In- en uitvoer" onder "Drugs en medicijnen").

Malaria en andere door insecten overdraagbare ziekten
Malaria is een belangrijke bedreiging voor de gezondheid van de reiziger naar de tropen. De ziekte wordt door muggen overgebracht. Er bestaan verschillende soorten, waarvan de Malaria Tropica als de gevaarlijkste geldt. Deze kan tot de dood leiden als zij niet snel wordt behandeld. Een malaria-aanval begint meestal met een grieperig gevoel, gevolgd door (hoge) koorts met koude rillingen en hoofdpijn, waarna de patiënt snel ernstig ziek wordt. Wanneer je door gebieden reist waar malaria voorkomt, is het raadzaam anti-malariamiddelen (profylaxe) te gebruiken. Je begint daar in veel gevallen drie weken voor vertrek mee. De muggen steken met name tussen zonsondergang en zonsopgang. Bescherm jezelf vooral in deze periode tegen muggensteken met bedekkende kleding, sokken en dichte schoenen. Gebruik op de onbedekte huid sterke insectenwerende middelen. Slaap 's nachts onder een muskietennet. Terwijl de malariamug met name 's avonds en 's nachts steekt, is de mug die dengue of knokkelkoorts overbrengt, juist overdag actief. Het is een virusziekte die inmiddels veel voorkomt in de verstedelijkte gebieden van Zuid- en Midden-Amerika, Azië en Oceanië. De belangrijkste symptomen zijn hoge koorts, heftige hoofdpijn en pijn aan botten en gewrichten. Vaccinatie tegen dengue is niet mogelijk. Bescherm je daarom in risicogebieden met goede muggenwerende middelen (zie voor nadere informatie: "Nuttige adressen").

Legionella
Veteranenziekte (legionellose) is een ziekte die wordt veroorzaakt door de legionellabacterie en die longontsteking tot gevolg kan hebben. De ziekte kan zeer ernstige gevolgen hebben, maar is door directe toediening van de juiste antibiotica goed te behandelen. Er bestaat ook een lichtere vorm van infectie: de legionella-griep. De bacterie die de ziekte veroorzaakt vormt een probleem als zij zich heeft kunnen vermenigvuldigen onder gunstige omstandigheden. Dit kan onder andere plaatsvinden in leidingwater met een temperatuur tussen de 25º en 55º Celsius dat langere tijd stilstaat. In gebieden met hogere temperaturen bestaat meer risico. Aangenomen wordt dat de infectie overgebracht wordt door het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water, verspreid in de lucht (nevel).

De tijd tussen de besmetting en het optreden van de eerste ziekteverschijnselen (de incubatietijd) is circa twee tot tien dagen. De ziekte begint met een snel opkomende hoofdpijn, spierpijn en een ziek gevoel, gevolgd door longontsteking met koorts boven 39º Celsius. De patiënt hoest en is soms kortademig. Een aantal patiënten heeft last van braken en diarree. Vooral in warme landen vormen hotels, appartementen of campings soms een risico op besmetting met de legionellabacterie. Indien je tijdens of kort na je vakantie ziekteverschijnselen vertoont die aan veteranenziekte doen denken, is het van belang om een arts te consulteren en te vermelden dat het mogelijk om veteranenziekte gaat. Zorg bovendien dat tijdens jouw afwezigheid thuis de boiler of combiketel op minimaal 60º Celsius staat afgesteld.

Teken
Niet alleen in warme streken kun je infectieziekten oplopen. Ook in een koelere omgeving kan dat het geval zijn. Het is daarom raadzaam, wanneer je door beboste gebieden trekt, je te beschermen tegen tekenbeten. Teken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. Binnen drie weken kan deze ziekte beginnen met een rode vlek rondom de beet met mogelijk hoofdpijn, koorts en uiteindelijk reumatische klachten als gevolg. De ziekte is met antibiotica te behandelen. Een vaccin ter voorkoming van deze ziekte is in ontwikkeling. Teken kunnen ook een virus overbrengen dat hersenontsteking veroorzaakt (teken-encefalitis). De beet wordt vaak niet opgemerkt. Binnen 14 dagen na de beet kunnen griepachtige verschijnselen optreden. Raadpleeg in dat geval direct een arts. Het risico van een tekenbeet wordt verkleind door bedekkende kleding te dragen en een sterk insectenwerend middel op de onbedekte huidgedeelten te gebruiken.

Hygiëne
Als je kampeert of in een gebied verblijft waar minder goede hygiënische omstandigheden heersen, moet je extra zorg besteden aan lichaamshygiëne. Daarmee maak je besmettingsgevaar met infectieziekten zo klein mogelijk. Was je handen altijd goed met zeep na gebruik van het toilet, voor je gaat koken en eten. Gebruik schone handdoeken. Neem desnoods ontsmettingsdoekjes mee voor het geval er geen betrouwbaar water voorhanden is. Loop liever niet op blote voeten.

Kleine verwondingen
Kleine verwondingen, schrammen en schaafwondjes kunnen in tropische streken tot ernstige infecties leiden. Maak wondjes altijd goed schoon, ontsmet ze en dek ze af.

Vochtgebruik en drinkwater
Let erop dat je genoeg drinkt, zeker in een warm klimaat. Houd vooral kleine kinderen met diarree goed in de gaten. Zij kunnen snel uitdrogen. Water uit de kraan is vaak niet geschikt voor drinkwater. Als je twijfelt aan de kwaliteit, drink dan mineraalwater of frisdrank uit flessen waarvan bij aankoop de dop nog niet is geopend. Groenten en fruit kunt u bij twijfel het beste in gekookt water wassen. Er bestaan ook drinkwater-desinfectiemiddelen om leidingwater te ontsmetten. Apotheek, drogist en gespecialiseerde buitensportwinkels kunnen hierin adviseren.

Voedsel
Wees voorzichtig met voedsel en het drinken van leidingwater. Ziektebronnen kunnen zijn: vlees, kip, vis, melk, ijs en rauwe groenten. Microben gedijen beter in warme landen. Eet bij warm weer of in een warm klimaat dus geen rauw of halfrauw vlees of rauwe schelpdieren. Gekookt voedsel dat nog heet is, is altijd veiliger dan rauwkost of afgekoeld voedsel. Bewaar etensresten koel en als je geen koelkast ter beschikking hebt, gooi deze dan weg. Schil tijdens je vakantie altijd het fruit zelf. Eet liever geen schepijs, maar voorverpakt ijs. Ook het gebruik van ijsblokjes om drankjes te koelen is af te raden.

Zon
Stel je niet overmoedig bloot aan zon. Geef jouw lichaam en huid de tijd om langzaam te wennen aan de verhoogde dosis UV-stralen. Gebruik een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor. Draag eventueel een hoed tegen de zon. Langdurig zonnebaden veroudert de huid en kan, behalve huidkanker, ook ernstige verbrandingen, ontstekingen, uitslag en koorts veroorzaken. Raadpleeg bij twijfel jouw arts over allergische reacties op zonlicht bij gebruik van bepaalde geneesmiddelen. Wees ook bij bewolkt weer, vooral in tropische gebieden, beducht voor zonnebrand.

Vervuild oppervlaktewater
Bilharzia (een worminfectieziekte) kan het lichaam binnendringen door contact met besmet (zwem)water. Als men vervuild water binnenkrijgt, kan men ziekten oplopen zoals dysentrie (bloeddiarree) en hepatitis A. Pootjebaden en zwemmen in open zoet water in bepaalde delen van met name Afrika, Azië en Zuid-Amerika is dan ook dringend af te raden.

Hoogteziekte
Iedereen die verblijft in het hooggebergte en in een te snel tempo grote hoogte overbrugt, loopt het risico van hoogteziekte. Hoogteziekte is het gevolg van gebrek aan voldoende zuurstof in het lichaam bij het klimmen naar en het verblijf op grotere hoogte. De verschijnselen komen overeen met die van dronkenschap. In een later stadium is sprake van longoedeem en hersenoedeem. Bij de eerste verschijnselen moet je direct afdalen naar een lager gelegen locatie.

Geslachtsziekten
Geslachtsziekten zoals gonorroe, syfilis, hepatitis B en AIDS, komen in bepaalde gebieden van de wereld veel vaker voor dan in Nederland en zijn overdraagbaar door seksueel contact, maar ook door overdracht van 'lichaamssappen', zoals slijm en bloed (met name hepatitis B). Een goede hygiëne biedt hiertegen geen afdoende bescherming. Alleen het condoom maakt het risico van besmetting heel klein. Condooms zijn niet in alle landen even gemakkelijk te verkrijgen. Ook de kwaliteit is niet overal even goed. Neem zo nodig dus condooms uit Nederland mee.

Vermoeid op vakantie
Te veel mensen gaan dikwijls vermoeid en wellicht enigszins gestrest op vakantie. Een lange vlieg- of busreis of een uitputtende autorit kan dan oververmoeidheid veroorzaken en jouw weerstand tegen allerlei ziekten ondermijnen. Rust thuis eerst enkele dagen uit alvorens aan een verre, inspannende reis te beginnen.

Tips gezond op reis

Hieronder vind je een aantal nuttig tips voor gezondheid op reis.

• Het gele boekje bewijst dat je bent ingeënt. Neem het altijd mee op reis.
• Vergeet, indien nodig, ook je geneesmiddelenpaspoort niet.
• Het is altijd handig je bloedgroepkaart bij de hand te hebben.
• Denk er aan dat bij last-minute reizen eveneens inentingen nodig kunnen zijn.
• Controleer je hotelkamer vóór je incheckt. Je kunt dan nog eisen stellen aan bijvoorbeeld beddengoed, watervoorziening en aanwezigheid van een muskietennet.
• Bij koorts na terugkeer uit een tropisch gebied, neem dan altijd contact op met jouw arts.
• Ga je op reis en heb je een verminderde weerstand, dan ben je extra gevoelig voor sommige infecties. Raadpleeg daarom vooraf jouw (huis)arts.
• Heb je voor vertrek uit Nederland al gezondheidsklachten, overleg dan met jouw arts of de geplande reis verantwoord is. Doe je dit niet dan kan het zijn dat naast het gezondheidsrisico je (reis)verzekering geen dekking biedt.
• Bespreek met je huisarts de mogelijkheid om ook via email/skype/whatsapp contact te onderhouden. Zij kunnen op basis van omschreven symptomen vaak heel goed een diagnose vaststellen.
• Zo ga je gezond op reis: 5 tips!

Nuttige adressen voor gezond op reis:

• De gemeentelijke gezondheidsdiensten: GGD
• Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering; internet: www.lcr.nl ; informatie over benodigde vaccinaties en anti-malariamiddelen. Laatste nieuws over epidemieën.
• Landelijke Vaccinatielijn voor Reizigers, tel 0900-9584
• Airport Travel Clinic, Schiphol-Oost Stationsplein N.O., gebouw 133 Openingstijden: Iedere werkdag van 8.30 – 17.00 uur Op woensdag van 8.30 – 20.30 uur
• Airport Travel Clinic, Luchthaven Schiphol Vertrekhal 2, boven incheckbalie 16 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 8.30 - 15.30
• KLM Travel Clinic, WTC Amsterdam Careport Strawinskylaan 257 1077 XW Amsterdam Openingstijden: Maandag t/m vrijdag 8.30 - 15.30 uur Donderdag van 8.30 - 19.30 uur
• KLM Travel Clinic, Den Haag Hofweg 9, tegenover het Binnenhof Openingstijden: Maandag t/m vrijdag van 8.30 - 15.30 In juni en juli donderdag van 08.30 - 20.00
• U kunt bij alle KLM Health Services locaties terecht voor reisadvies en vaccinaties. Bij voorkeur laat u zich vier tot zes weken voor vertrek vaccineren bij een Travel Clinic. Maak hier online een afspraak.
• Travel Clinic Havenziekenhuis, Haringvliet 2, 3011 TD Rotterdam; tel 0900-5034090 (informatielijn) of 010-4123888 (voor afspraken); fax 010-4145138.
• Arbo Management Group (AMG), Keurings- en Vaccinatiebureau, President Kennedylaan 15, 2517 JK Den Haag; tel 070-3181828 / 27.
• Tropencentrum AMC, Academisch Medisch Centrum Amsterdam, Meibergdreef 9, Postbus 22660, 1100 DD Amsterdam; tel 020-566 38 00 (voor afspraken) of 0900-9584.
• Tropenzorg, Antwoordnummer 1388, 1300 VE Almere; tel 036-5334711; fax 036-5344975; internet: www.tropenzorg.nl ; e-mail: info@tropenzorg.nl
• ANWB Reisinformatielijn 0900-4034075.
• Maag Lever Darm Stichting, Luifelstede 42, 3431 JP Nieuwegein, Postbus 430, 3430 AK Nieuwegein; tel 030-6055881; fax 030-6049871; internet: www.mlds.nl
• Nederlands Astma Fonds, Postbus 5, 3830 AA Leusden; tel 033-4941814; fax 033-4341299; internet: www.astmafonds.nl ; e-mail: info@astmafonds.nl
• Voorlichtingscentrum Nederlandse Kankerbestrijding, tel 0800-0226622 (gratis).
• De Aids Infolijn (werkdagen van 14.00 tot 22.00 uur); tel 0800-0222220 (gratis).